Obowiązki przewoźnika drogowego wobec państwa - na czym polegają? Co to są świadczenia rzeczowe?

Po 24 lutym coraz więcej właścicieli pojazdów zaczęło się zastanawiać czy państwo może żądać udostępnienia swojego pojazdu na potrzeby obronne kraju. Pytania te wiązały się z pismami, jakie wielu posiadaczy samochodów otrzymało w ostatnim czasie od Wojskowej Komisji Uzupełnień (WKU). Tak zwane “wezwania do wykonywania świadczeń rzeczowych” były wysyłane już wcześniej, jeszcze przed rozpoczęciem wojny na Ukrainie i zwykle dotyczyły potrzeb związanych z ćwiczeniami wojskowymi. W obecnej sytuacji jednak takie wezwania mają zupełnie inny wydźwięk.

W tym artykule postaramy się wyjaśnić jakie są obowiązki właścicieli pojazdów wobec państwa, zarówno w czasie pokoju, jak i w sytuacji konfliktu zbrojnego w kraju. Odpowiemy też na pytania o obowiązki przewoźników drogowych, a także właścicieli innego rodzaju mienia, na przykład nieruchomości czy wszelkiego rodzaju sprzętu “ruchomego” wobec państwa.

Jakie przepisy regulują kwestię świadczenia rzeczowego?

Do niedawna, podstawowym dokumentem, na którym wojsko mogło oprzeć swoje żądania przekazania mienia była Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Uzupełniały ją dwa rozporządzenia Rady Ministrów. Pierwsze rozporządzenie (z 3 sierpnia 2004 r.) dotyczyło świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju. Drugie (z 11 sierpnia 2004 r.) dotyczyło świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

Należy jednak zaznaczyć, że 11 marca 2022 r. została uchwalona nowa Ustawa o obronie ojczyzny, która zacznie obowiązywać 23 kwietnia 2022 r.

Poza istotnymi zmianami jakie wprowadza (m.in. zwiększenie wydatków na obronność czy nowy rodzaj służby wojskowej) ustawa wprowadza też niewielkie, kosmetyczne zmiany w zakresie świadczenia rzeczowego. Wraz z wejściem w życie nowej Ustawy o obronie ojczyzny, stracą moc rozporządzenia z 2004 roku. Prawdopodobnie będą one zastąpione analogicznymi rozporządzeniami wg treści nowej ustawy.

W myśl powyższych przepisów, obowiązek oddania do używania posiadanego mienia (pojazdów, nieruchomości, wszelkiego rodzaju “rzeczy ruchomych”) dotyczy zarówno instytucji państwowych, jak i prywatnych przedsiębiorców, a także osób fizycznych. Z grupy tej nie są oczywiście wyłączeni przewoźnicy. Oni również, w razie wezwania, muszą przekazać wojsku swoje mienie, czyli na przykład ciągniki siodłowe, naczepy, przyczepy czy magazyny.

Na jakich zasadach może zostać zarekwirowana ciężarówka lub inne “ruchome mienie”?

Zasady są różne, w zależności od tego czy mówimy o czasie pokoju czy czasie mobilizacji lub wojny. W tym pierwszym przypadku, czyli w czasie pokoju, mienie może zostać przejęte przez wojsko na ściśle określony czas.

• W celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych – 48 godzin
• W związku z ćwiczeniami wojskowymi – 7 dni

Za czas, w którym właściciel był pozbawiony swojego mienia, przysługuje mu rekompensata w formie ryczałtu.

Jeśli chodzi o pojazdy ciężarowe to ryczałt wygląda następująco:

• DMC do 2 ton –172,52 zł za dobę
• DMC od 2 do 8 ton – 300,02 zł za dobę
• DMC powyżej 8 ton – 540,02 zł za dobę

W przypadku samochodów osobowych rekompensata nie jest naliczana za dobę, lecz od przebytych kilometrów i wynosi:

• Dla samochodów z silnikiem o pojemności do 900 cm3 – 0,52 zł/km
• Dla samochodów powyżej 900 cm3 - 0,83 zł/km

Jeśli zaś chodzi o nieruchomości, to stawka jest wyliczana od m2 powierzchni użytkowej i wynosi 1,36 zł za m2 powierzchni użytkowej.

Banners block

Ciekawostka - ryczałt za dobę użytkowania śmigłowca wynosi 9 780,53 zł!

W czasie wojny właścicielowi lub użytkownikowi mienia również przysługuje ryczałt. Największa różnica w stosunku do okresu pokoju polega na czasie, na jaki może zostać zarekwirowane mienie. O ile w sytuacji pokoju terminy te są ściśle określone i bardzo krótkie (o czym pisaliśmy wyżej), o tyle w czasie wojny mamy do czynienia z nieokreślonym czasem. Oznacza to, że teoretycznie przewoźnik może zostać pozbawiony ciężarówki na kilka tygodni czy nawet miesięcy. Jak mówi Art. 638 ust. 2 Ustawy o obronie ojczyzny „Przedmioty świadczeń rzeczowych podlegają zwrotowi po ustaniu potrzeby ich używania”.

A co z pojazdami w leasingu lub wynajmie długoterminowym?

Ustawa mówi wprost o nakładaniu obowiązku na posiadacza, a nie właściciela mienia. Oznacza to, że nawet jeśli pojazd przewoźnika jest w leasingu lub innej formie finansowania i formalnie firma transportowa nie jest jego właścicielem, to mimo to jest ona zobowiązana przekazać sprzęt wojsku.

Czy przewoźnik otrzyma rekompensatę za uszkodzony sprzęt?

Tak – niezależnie od tego, czy mówimy o czasie pokoju czy wojny, ustawa reguluje tę kwestię mówiąc, że „biorący przedmiot świadczenia jest odpowiedzialny za jego utratę lub uszkodzenia oraz za szkody wynikłe z używania go w sposób sprzeczny z jego właściwościami lub przeznaczeniem”.

Co jeszcze powinien wiedzieć przewoźnik o świadczeniu na rzecz obrony?

Przede wszystkim to, że otrzymanie zawiadomienia o wszczęciu postępowania w sprawie przekazania pojazdu wojsku nie oznacza jeszcze, że musimy nasz pojazd gdziekolwiek odstawić. Również wydanie decyzji w sprawie przeznaczenia do wykonania świadczeń rzeczowych nie nakazuje nam odstawienia pojazdu w wyznaczone miejsce. Kiedy w takim razie będziemy zobowiązani, aby fizycznie dostarczyć nasze mienie wojsku?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, przeanalizujmy pokrótce jakie pisma wysyła do firm, instytucji i osób prywatnych Wojskowa Komisja Uzupełnień (a od 23 kwietnia będą to już Wojskowe Centra Rekrutacji).

• Zawiadomienie o wszczęciu postępowania

Jest to pierwsze pismo jakie otrzymamy. WKU informuje nas w nim, że rozpoczęło się postępowanie administracyjne w sprawie posiadanego przez nas mienia. Jest to dla nas jedynie informacja, że takie postępowanie się rozpoczęło. Nie musimy więc podejmować żadnych działań. Chyba, że chcemy wypowiedzieć się w sprawie. Możemy to zrobić w ciągu 7 dni od otrzymania pisma w wyznaczonym przez WKU miejscu.

• Decyzja w sprawie przeznaczenia do wykonania świadczeń rzeczowych na rzecz obrony

Kolejne pismo jest już decyzją dotyczącą naszego mienia. Przykładowo, jeśli decyzja dotyczy ciężarówki należącej do przewoźnika, to oznacza, że pojazd ten znalazł się na liście wojska i w razie mobilizacji lub rozpoczęcia innych działań (na przykład ćwiczeń wojskowych) będziemy zobowiązani dostarczyć pojazd we wskazane miejsce. W dalszym ciągu nie musimy jeszcze nic robić.

• Wezwanie do wykonania świadczenia rzeczowego na rzecz obrony

Dopiero trzecie, ostatnie pismo, wiąże się z obowiązkiem fizycznego dostarczenia mienia pod wskazany adres. Na wezwaniu podany jest maksymalny termin, do którego należy odstawić sprzęt. Decyzji o nałożeniu obowiązku świadczenia nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności w terminie w niej określonym. Nawet jeśli wniesiemy od niej odwołanie, to nie wstrzymuje ono rygoru natychmiastowej wykonalności.

Podsumowując - jedynie wezwanie do wykonania świadczenia rzeczowego na rzecz obrony wiąże się z tym, że musimy czasowo oddać wojsku nasze ruchome mienie. Pozostałe dwa pisma są tylko informacją dla nas, żeby toczy się postępowanie administracyjne oraz że nasze mienie znalazło się na liście WKU (a od 23 kwietnia Wojskowego Centrum Rekrutacji)

Co grozi za niewykonanie obowiązku świadczenia rzeczowego?

Uchylanie się od świadczenia na rzecz obrony może źle się dla nas skończyć. Możliwe jest albo otrzymanie grzywny, albo nawet 30-dniowy areszt.